به گزارش خبرنگار مهر، نوگرایی در دنیای اسلام در همه جوانب زندگی مسلمانان بروز کرد. از جلوه‌های بروز آن می‌توان به توجه جدی نسبت به منابع اسلامی و نگاهی نو به این منابع و اصولاً نهضت بازگشت به مبانی غنی اسلامی اشاره کرد. کتاب نهج‌البلاغه که گردآوری بخشی از سخنان و مکاتبات امیرمؤمنان علی (ع) است، به دلیل داشتن مفاهیم و موضوعات، سیاسی منبعی برای حکمت اصول سیاسی اسلام است که توجه همگان را جلب کرده است. میرزای شیرازی و محمد عبده از پیشگامان توجه به نهج‌البلاغه هستند. در انقلاب مشروطه نهج‌البلاغه نقش جدی داشت و این نقش برجسته نهج‌البلاغه را به وضوح می‌توان در کتاب مهم تنبیه‌الامه و تنزیه‌المله آیت الله نایینی مشاهده کرد. آیت الله مرتضی مطهری در کتاب نهضت‌های اسلامی در صدسال اخیر در خصوص تأثیر نهج‌البلاغه بر کتاب میرزای نایینی می‌گوید: انصاف این است که تفسیر دقیق، از توحید عملی، اجتماعی و سیاسی اسلام را هیچکس به خوبی علامه بزرگ و مجتهد سترگ، میرزا محمدحسین نایینی توأم با استدلال‌ها و استشهادهای متقن، از قرآن و نهج‌البلاغه، در کتاب ذی‌قیمت تنبیه‌الامه و تنزیه‌المله بیان نکرده است.
توجه دوباره به نهج‌البلاغه همزمان با آغاز نهضت اسلامی در اوایل دهه چهل شمسی است و با تأکید امام خمینی و تلاش‌های متفکران و پژوهشگران و فعالان نهضت اسلامی نظیر آیت الله طالقانی، آیت الله خامنه‌ای، شهید مطهری، محمدرضا حکیمی، محمدتقی شریعتی و علی شریعتی و… که در جنبش اسلامی ایران معاصر حضور جدی داشتند، از نهج‌البلاغه در اخذ اصول حکمت سیاسی اسلام بهره برده شد.
نامه یازدهم نهج‌البلاغه
و من وصیة له (علیه السلام) وَصّی بها جَیشاً بعثَه إلی العدوّ: فَإِذَا نَزَلْتُمْ بِعَدُوٍّ أَوْ نَزَلَ بِکُمْ فَلْیَکُنْ مُعَسْکَرُکُمْ فِی قُبُلِ الْأَشْرَافِ أَوْ سِفَاحِ الْجِبَالِ أَوْ أَثْنَاءِ الْأَنْهَارِ، کَیْمَا یَکُونَ لَکُمْ رِدْءاً وَ دُونَکُمْ مَرَدّاً، وَ لْتَکُنْ مُقَاتَلَتُکُمْ مِنْ وَجْهٍ وَاحِدٍ أَوِ اثْنَیْنِ، وَ اجْعَلُوا لَکُمْ رُقَبَاءَ فِی صَیَاصِی الْجِبَالِ وَ مَنَاکِبِ الْهِضَابِ، لِئَلَّا یَأْتِیَکُمُ الْعَدُوُّ مِنْ مَکَانِ مَخَافَةٍ أَوْ أَمْنٍ؛ وَ اعْلَمُوا أَنَّ مُقَدِّمَةَ الْقَوْمِ عُیُونُهُمْ وَ عُیُونَ الْمُقَدِّمَةِ طَلَائِعُهُمْ. وَ إِیَّاکُمْ وَ التَّفَرُّقَ، فَإِذَا نَزَلْتُمْ فَانْزِلُوا جَمِیعاً وَ إِذَا ارْتَحَلْتُمْ فَارْتَحِلُوا جَمِیعاً، وَ إِذَا غَشِیَکُمُ اللَّیْلُ فَاجْعَلُوا الرِّمَاحَ کِفَّةً، وَ لَا تَذُوقُوا النَّوْمَ إِلَّا غِرَاراً أَوْ مَضْمَضَةً.
هنگامی که به دشمن رسیدید یا دشمن به سراغ شما آمد، لشکرگاه خود را در جلوی تپه‌ها یا دامنه کوه‌ها یا کنار نهرها قرار دهید تا سبب حفاظت و ایمنی شما گردد و بهتر بتوانید از پیش رو به دفاع بپردازید و باید همواره پیکار شما با دشمن از یک سو یا دو سو باشد (نه بیشتر زیرا تعدّد جهات باعث تجزیه لشکر و تشتت قوا و آسیب پذیری آن می‌شود) مراقبان و دیدبان‌هایی بر قلّه کوه‌ها و روی تپّه ها و بلندی‌ها قرار دهید مبادا دشمن از جایی که محل خطر یا مورد اطمینان شماست ناگهان به شما حمله کند و بدانید مقدّمه لشکر چشم‌های لشکرند، و چشم‌های مقدّمه، پیشگامان و نیروی اطلاعاتی لشکرند.
از پراکندگی و تفرقه به شدّت بپرهیزید; بنابراین هنگامی که توقف کردید و پیاده شدید، همه با هم پیاده شوید و هرگاه کوچ کردید همه با هم کوچ کنید و هنگامی که پرده‌های تاریکی شب شما را پوشاند، نیزه داران را با نیزه به صورت دایره‌ای در اطراف لشکر قرار دهید (و لشکر در وسط آن استراحت کند) ولی خوابتان باید بسیار سبک و کوتاه باشد همچون شخصی که آب را جرعه جرعه می نوشد و یا مضمضه می‌کند.
ابن ابی الحدید پس از شرح لغات و اصطلاحات و آوردن شواهدی از گفتار شبیب خارجی و یکی از پادشاهان موضوع مختصر زیر را که خالی از لطف و جنبه تاریخی نیست آورده است.
هنگامی که قحطبه از خراسان با سپاهی که خالد بن برمک هم از ایشان بود حرکت کرد، روزی بر پشت بام خانه‌ای در دهکده ای که فرود آمده بودند نشسته بودند و چاشت می‌خوردند. به صحرا نگریستند و گله‌های آهو را دیدند که از صحرا آمدند و آن چنان نزدیک شدند که گویی وارد لشکرگاه گردیدند. خالد به قحطبه گفت: ای امیر میان مردم جار بزن که ای لشکر خدا سوار شوید، که دشمن به تو نزدیک شده است و هنوز عموم سپاهیان و یاران تو از زین بستن و لگام نهادن آسوده نشده با پشاهنگان سوار دشمن برمی خورند و آنان را خواهند دید.
قحطبه ترسان از جای خود برخاست ولی چیزی که او را بترساند ندید و گرد و خاکی مشاهده نکرد. به خالد گفت: این چه اندیشه است خالد گفت: ای امیر خود را با من سرگرم مدار و جار بزن، مگر این گله‌های پراکنده جانوران وحشی را نمی‌بینی که از جایگاه خود گریخته و چندان به ما نزدیک شده اند که می‌خواهند خود را میان مردم بیندازند، این دلیل آن است که از پی آنها لشکری گران در حرکت است. گوید: به خدا سوگند هنوز از زین و لگام بستن فارغ نشده بودند که گرد و غبار را دیدند و به سلامت ماندند و اگر چنان آماده نمی‌شدند، همه لشکر درمانده می‌شد.
نامه یازدهم نهج‌البلاغه بخشی از نامه ایشان به دو فرمانده لشکر خود، یعنی «زیاد بن نضر حارثی» و «شریح بن هانی» است که حضرت، ضمن حل مشکل آنان در فرماندهی لشکر و تاکید بر فرماندهی واحد لشکر و لزوم اطاعت‌پذیری از فرماندهی، نکاتی را هنگام مقابل به دشمنان به آنان یادآور می‌شود.
این نامه را پیش از سید رضی، نصر بن مزاحم در کتاب «نبرد صفین» آورده است. همچنین برخی از شارحان برجسته نهج‌البلاغه مانند «ابن‌میثم بحرانی» این نامه را به شکل کامل‌تر نقل کرده که بخش افزوده شده در این شرح، نکات قابل توجهی در علت صدور این نامه دارد.
حضرت در این نامه هشت دستور هنگام مقابله با دشمنان را بیان می‌کند که می‌توان این فرمان‌ها را به زبان امروزی و با نگاهی به نبردهای رسانه‌ای به صورت زیر توضیح داد:
در زمان‌های امروزی که توجه به جنگ رسانه‌ای، حتی از پیروزی در نبردهای نظامی مهمتر است، بدون شک باید از سکوهایی استفاده کرد که امکان «دورخوردن» توسط دشمنان ممکن نباشد. طبیعی است که در این فضای رسانه‌ای، اگر مطالبی در بیان نقاط ضعف دشمن یا پاسخ به دشمنان در بستر یا سکوی اینترنتی در اختیار دشمن قرار گیرد، امکان حذف آن به سادگی توسط دشمن فراهم می‌شود همانگونه که هم‌اکنون برخی از شبکه‌های اجتماعی، هرگونه تصویر، صوت و فیلم مرتبط با ایران اسلامی یا شهدای مقاومت را حذف می‌کنند و در این فضا، امکان استفاده از این رسانه به سادگی فراهم نیست و فضا کاملاً در اختیار دشمن قرار می‌گیرد. توجه به سکوهای داخلی و تقویب زیرساخت‌ها، همچنین تلاش برای گسترش بین‌المللی این سکوها می‌تواند بستر مناسب با این اقدامات دشمن در فضای مجازی باشد.
در فضای داخلی باید هماهنگی رسانه‌ای برای مقابله متمرکز با دشمنان صورت بگیرد تا از ایجاد جبهه‌های متفاوت و تضعیف نیروهای فعال در فضای مجازی اجتناب شود: «وَ لْتَکُنْ مُقَاتَلَتُکُمْ مِنْ وَجْهٍ وَاحِدٍ أَوِ اثْنَیْنِ، و باید که جنگ‌تان در یک سو باشد یا دو سو».
ایجاد فضای چندگانه داخلی و سرگرم‌سازی فعالان رسانه‌ای و مجازی به موضوعات کم‌اهمیت و بی‌اهمیت می‌تواند راه‌گشای ورود دشمن به زمینِ دل و ذهن افراد و تأثیرگذاری بر آنان باشد. حضور افراد آگاه با قابلیت تحلیل مناسب سیاسی و اجتماعی، برای بررسی وضعیت دشمن و ارائه تحلیل‌های مناسب با تاکید بر موضوعات مهم، از موضوعاتی که از این بخش از فرمان امام علی (ع) می‌توان درک کرد: «وَ اجْعَلُوا لَکُمْ رُقَبَاءَ فِی صَیَاصِی الْجِبَالِ وَ مَنَاکِبِ الْهِضَابِ، لِئَلَّا یَأْتِیَکُمُ الْعَدُوُّ مِنْ مَکَانِ مَخَافَةٍ أَوْ أَمْنٍ، وَ اعْلَمُوا أَنَّ مُقَدِّمَةَ الْقَوْمِ عُیُونُهُمْ وَ عُیُونَ الْمُقَدِّمَةِ طَلَائِعُهُمْ؛ و دیده‌بان‌ها را بر سر کوه‌ها و تپه‌ها بگمارید تا مبادا دشمن از جایی که می‌ترسید یا خود را در امان می‌دانید، به ناگاه بر شما تاخت آورد. بدانید که مقدمه لشکر، همان چشمان لشکر است و چشمان، مقدمه طلایه‌داران هستند».
اما نکته بنیادین دیگر که بار دیگر مورد تاکید ایشان قرار می‌گیرد، توجه به اتحاد و دوری از تفرقه است، مروری به وقایع سال‌های گذشته در نظام اسلامی نشان داد که دوری از اتحاد و اصرار بر تفرقه بدون توجه به رصد مناسب فضای اجتماعی و رسانه‌ای، چه نتایجی را در برداشته است: «وَ إِیَّاکُمْ وَ التَّفَرُّقَ، از پراکندگی بپرهیزید».
اما نکته پایانی و نهایی این سخنان این است که تا زمانی که دشمن وجود دارد و اطمینانی از پیروزی نهایی بر او به دست نیامده است، نمی‌توان از او غافل شد. پس نباید آرام گرفت و آسوده خوابید: «وَ لَا تَذُوقُوا النَّوْمَ إِلَّا غِرَاراً أَوْ مَضْمَضَةً. پس مزه خواب را نچشید، مگر کوتاه بخوابید یا چند لحظه‌ای چشم بر هم گذارید (همانگونه که در مضمضه، آب را برای دقایقی در دهان می‌چرخانید).
نظر شما